تقسیم غیر حاصرتقسیم غیر حاصر به تقسیم استقراییِ غیر شاملِ همه اقسام محتمل اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفتقسیم غیر حاصر، تقسیمی است که حصر میان اقسام آن استقرایی (غیر عقلی)؛ باشد؛ به بیان دیگر، در صورتی که در « سبر و تقسیم »؛ تقسیم دایر مدار نفی و اثبات نباشد، به آن تقسیم غیر حاصر می‌گویند. ۱.۱ - بررسی تقسیم غیر حاصردر موردی که مجتهد به جمع آوری اوصافی از اصل مقسم می‌پردازد که صلاحیت دارد علت برای حکم واقع شود، اگر تردید او در بین این اوصاف به صورت نفی و اثبات نباشد، به چنین تقسیمی، تقسیم غیر حاصر می‌گویند؛ برای مثال، مجتهد علت تحریم ربا را در گندم ، یا طعام بودن یا قُوت بودن و یا مکیل و موزون بودن آن ارزیابی می‌کند و بعد از این تقسیم، در مرحله «سبر» می‌گوید: چون دو وصف «مکیل و موزون بودن» و «قُوت بودن» به جهت عدم مناسبت یا نقض و تخلف این اوصاف از حکم در بعضی از حالات صلاحیت ندارند علت حکم قرار گیرند، پس تنها وصفی که صلاحیت آن را دارد، وصف طعام بودن آن است. سپس وی به وسیله قیاس می‌تواند حکم را به هر طعامی چون برنج و ذرت سرایت دهد. ۲ - نکتهتقسیم غیر حاصر، ظن را افاده می‌کند و به همین دلیل در عقلیات حجت نیست، و نسبت به حجیت آن در شرعیات، اختلاف است. [۱]
زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج۴، ص۱۱۱.
[۲]
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، ج۱، ص۶۷۳.
[۳]
فخر رازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم اصول الفقه، ج۵، ص۲۱۸.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۴۷، برگرفته از مقاله «تقسیم غیر حاصر». |